«Երբ մենք դրսում հանրապետություն ենք ներկայացնում, ներկայանում ենք արվեստով»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է դերասան, բեմադրիչ ԿԱՐԵՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ:

«ԹԱՏՐՈՆԻ ՀԵՏ ԿԱՊՎԱԾ ԱՄԵՆ ԻՆՉԻՆ ՇԱՏ ԼՈՒՐՋ ԵՄ ՎԵՐԱԲԵՐՎՈՒՄ»

-Կարեն, Սոս Սարգսյանի անվան Համազգային պետական թատրոնում ես հիմնականում ծավալում քո ստեղծագործական գործունեությունը՝ իբրև դերասան և բեմադրիչ: Ինչպե՞ս ես քեզ զգում այնտեղ:
-2015 թվականին լրանում է իմ բեմական գործունեության երեսնամյակը: Շուրջ հիսուն դերակատարում եմ ունեցել: Ե՛վ ուրախ եմ, և՛ տխուր: Որովհետև շատ արագ անցավ ժամանակը: 1985 թվականին առաջին անգամ բեմ դուրս եկա Աննա Պետրոսյանի ղեկավարած Գյումրիի «Առասպելի դպրաթատրոնում»: Հետո խաղացել եմ Գյումրիի պետական դրամատիկական թատրոնում: 1995 թվականին եկել եմ Երևան ու ընդունվել Համազգային թատրոն: Այդ թատրոնի և ընդհանրապես թատրոնի հետ կապված ամեն ինչին շատ լուրջ եմ վերաբերվում: Երբ ասում են. «Արվեստը զոհեր է պահանջում», շատ լավ հասկանում եմ, թե ինչի մասին է խոսքը:
-Ինքնակենսագրակա՞ն արժեք ունի այդ թևավոր խոսքը քեզ համար:
-Այո՜, այո: Խիստ ինքնակենսագրական: Ես միշտ ծառայել եմ թատրոնին, իմ արածը չեմ համարում աշխատանք: Ծառայել եմ՝ բառիս թե՛ ստեղծագործական, թե՛ լայն իմաստով: Ծառայել եմ լիարժեքորեն, խորությամբ:
-Համազգային թատրոնն ունի գերխնդիր՝ շենքի, տարածքի խնդիրը: Ի՞նչ կասես այս մասին:
-ՀՀ նախագահը խոստացել է, որ կլուծվի այդ խնդիրը, բայց խոստումը չի կատարվում: Փող է հանգանակվում, բայց այն բավարար չէ: Գործը մե՛կ ընթացք է ստանում, մե՛կ կանգնում է: Նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ լավ կլինի գոնե մեկ թատրոն կառուցել: Ես և՛ պրոֆեսիոնալ, և՛ բարոյական առումով հայտարարում եմ, որ Համազգայինը վաստակել է այդ իրավունքը: Վաստակել է քրտինքով և արյունով, որովհետև իր ծնունդը համընկավ մեր անկախ պետության սկզբնավորման հետ, և Համազգայինը կրեց այն բոլոր դժվարությունները, ուրախությունները, ողբերը, որոնք այդ ընթացքում բաժին ընկան հայ ժողովրդին: Ես կոչ եմ անում մեր իշխանություններին, որ շատ լուրջ վերաբերվեն այս հարցին: Երբ մենք դրսում հանրապետություն ենք ներկայացնում, ներկայանում ենք արվեստով: Արվեստը պետք է պետության հոգածության ներքո լինի, որ զարգանա, որ պետությունը, երկիրը ներկայանալու բան ունենան, որ խայտառակ չլինենք. չստացվի, թե յոթ հազար տարվա պատմություն ունեցող ազգ ենք, բայց ներկայացնելու բան չունենք: Առանց այն էլ էնքա՜ն հետ ընկանք ցիվիլ ընթացքից պատմական անցուդարձերի պատճառով, որ այս հարցերի նկատմամբ անտարբեր լինելը անթույլատրելի է:
-Երկու տիրոջ ծառա լինելը բարդ չէ՞: Բացի Համազգային թատրոնից, արդեն տարիներ շարունակ, իբրև հրավիրյալ դերասան, նաև Հենրիկ Մալյանի թատրոնին ես ծառայում: ՈՒ վերջերս բեմադրված Ջոն Պատրիկի «Սիրելի Պամելա» ներկայացման մեջ հսկայածավալ դեր ես խաղում, գրեթե ամբողջ ներկայացումը տանում ես քո ուսերին՝ ինչպես ընդունված է ասել այսպիսի դեպքերում: Ավելին, քո մարմնավորած կերպարը ներկայացման ընթացքում հարափոփոխ դրսևորումների մեջ է, անգամ մի տեսարանում վերացարկվում է բեմական կերպարից, շրջանցում թատրոնի պայմանականությունն ու դառնում կենցաղային-առօրեական անձնավորություն: Իսկապես հետաքրքիր է՝ այս վիճակը երկու տիրոջ ծառայի՞, թե՞ մշակութային, ստեղծագործական երկու հաճույք համատեղելու զգացողությամբ ես ընկալում:
-Եթե հարցն այսպես է դրվում, ապա խոստովանեմ, որ շատ կցանկանայի լինել ոչ թե երկու, այլ երեք, չորս տիրոջ ծառա. ինչքան շատ թատրոններում խաղամ, ինչքան տարբեր կոլեկտիվների և ռեժիսորների հետ աշխատեմ, այնքան կհարստանամ՝ ոչ միայն կենսագրության իմաստով, այլև ստեղծագործական: Ինչ վերաբերում է Մալյան թատրոնին, ես երրորդ անգամ եմ հրավիրվում այնտեղ աշխատելու և դա անում եմ մեծ սիրով: Յուրահատուկ թատրոն է՝ յուրահատուկ կոլեկտիվով: ՈՒրախ եմ, որ Նարինե Մալյանը կարողացավ շարունակական դարձնել Հենրիկ Մալյանի գեղագիտական սկզբունքները, կատարեց շատ սիրուն անցում, որը հիմա էլ է կատարվում: ՈՒրախալի է, որ Մալյան թատրոնը յուրահատուկ թատերական գույն է մայրաքաղաքի և հանրապետության արվեստի ներկապնակում:
-Ինքնադրսևորվելու մի այլ հնարավորություն ունեցար Բեյրութի հայկական թատրոնում: Ի՞նչ գույն ավելացրեց «Կարմիր գլխարկիկը» ներկայացումը քո ստեղծագործական ներկապնակում:
-Բեյրութում աշխատելու հրավիրվեցի` տեղի Համազգային մշակութային կենտրոն: Բեմադրեցի Շվարցի «Կարմիր գլխարկը» (նրանք ֆրանսերեն «Le petit chaperon rouge» վերնագրից արված բառացի թարգմանությամբ կոչում էին «Կարմիր գլխարկիկը»)հեքիաթը՝ բեյրութահայ երեխաների մասնակցությամբ: Դա երաժշտական ներկայացում է, որը ես տարիներ առաջ բեմադրել էի նաև մեր Համազգային թատրոնում: Ներկայացումն ուղեկցվում է կենդանի երգեցողությամբ, Մարտին Վարդազարյանի գրած երաժշտությամբ: Եվ Բեյրութում շատ ջերմ ընդունվեց այս ներկայացումը: Բեյրութահայերի խոստովանությամբ, դա կարևոր իրադարձություն էր նրանց մշակութային կյանքում: Այդ մասին գրվեց նաև նրանց «Ազդակ» պարբերականում:
-Տեղյակ եմ՝ շնորհիվ ամենակարող համացանցի:
-Եվ պիտի ասեմ, որ հրավիրված մասնագետները Բեյրութում շատ մեծ նստվածք են թողնում առհասարակ:
-Հրավիրյալների հետ աշխատելը բեյրութահայության կյանքի կարևոր բաղադրիչների՞ց է փաստորեն:
-Այդպես է ստացվում:
-Շվարցի հետ քո ստեղծագործական սերտ առնչություններն ինչո՞վ են պայմանավորված: Ակնարկս Սոս Սարգսյանի անվան թատրոնում տարիներ առաջ քո բեմադրած Շվարցի «Վիշապին» է վերաբերում:
-Իհարկե, Շվարցը՝ որպես հեղինակ, ինձ համար շատ սիրելի է, շատ գնահատելի: Նա տաղանդավոր գրող է, տաղանդավոր սցենարիստ: Բայց կանխատրամադրված չէի Բեյրութում կոնկրետ Շվարցին անդրադառնալու: ՈՒղղակի ստացվել է այնպես, որ իմ բեմադրած և՛ «Վիշապը», և՛ «Կարմիր գլխարկիկը» նրա ստեղծագործություններն են: Եվ «Վիշապը» մաքսիմում թույլ էր տալիս խոսել այն թեմաների շուրջ, որոնք ինձ մտահոգում են:

«ՄԵՐ ԵՍ-Ի ՀԵՏ ՊԻՏԻ ԿՈՆՖԼԻԿՏ ՈՒՆԵՆԱՆՔ ԵՎ ՀԱՂԹԵՆՔ ՆՐԱՆ»

-Եվ ո՞ր թեմաներն են դրանք: Սահուն անցում կատարենք դեպի ոչ թատերական մտահոգությունների ոլորտ:
-Ինձ մտահոգում է հասարակական գիտակցության մակարդակը մեզանում: Այն ամեն նեգատիվը, ինչ կատարվում է մեր երկրի, մեր պետության մեջ, ցածր հասարակական գիտակցության հետևանք է: Նախ ինքներս մեր մեջ պետք է հաղթահարենք ստրուկին, հետո մտածենք մեծ պայքարի մասին: Այն մարդը, որի դեմ մենք պիտի կռիվ տանք, նախ և առաջ մեր ես-ն է: Մեր ես-ի հետ պիտի կոնֆլիկտ ունենանք և հաղթենք նրան: Որովհետև հատկապես մեր՝ սովետական սերունդը՝ հոմոսովետիկուսների սերունդը, շատ բարդույթներ ունի իր մեջ, որ պիտի հաղթահարի: Թերևս, իմ սերունդը զգալի չափով հաղթահարել է, բայց ինձնից ավագները՝ ոչ այնքան: ՈՒ երբ հիմա հայտարարում են, թե իրենց հույսը դնում են երիտասարդների վրա, ես այդ մտքի հետ համաձայն չեմ: Որովհետև այդպիսով իմ կամ ինձնից ավագ սերունդը խուսափում է պատասխանատվությունից, ծանրությունը գցում ջահելների ուսերին: Սա սխալ մտածելակերպ է: Առավել ևս, որ մտավորականները կամ նրանք, որ այսօր իրենց մտավորական են կոչում, վատ օրինակ են ծառայում երիտասարդներին: Սա աբսուրդ է: Փոխանակ մտավորականները՝ որպես քաղաքացի, որպես բարձր գիտակցության տեր մարդիկ, օրինակ ծառայեն երիտասարդներին, երիտասարդներն են նրանց օրինակ ծառայում, երիտասարդներն են դուրս գալիս փողոց, պայքարում, ճիշտ ճանապարհ ցույց տալիս մեզ՝ ավագներիս: Ես ափսոսում եմ սրա համար, չնայած դրանում նաև լավ բան կա:
-Ասել է թե՝ ավագները թաքնվո՞ւմ են երիտասարդության թիկունքում:
-Այո՛: Մենք Պիղատոսի պես ձեռքներս լվանում-քաշվում ենք մի կողմ և արդարանում, թե մեզ լսող չկա: Մի օրինակ բերեմ. երբ 60-ականներին մեծ դժգոհության ալիք էր բարձրացել Ֆրանսիայում, ուսանողները, երիտասարդությունը դուրս էին եկել փողոց, նրանց կողքին կանգնեց, ոչ ավելի, ոչ պակաս, Նոբելյան մրցանակակիր Ժան Պոլ Սարտրը: Եվ սա դարձավ մեծ իրադարձություն, կտրուկ փոխվեց տրամադրությունը Ֆրանսիայում: Իսկ մենք այստեղ առավել հաճախ քարկոծում ենք երիտասարդներին, ասում, թե նրանք այս կամ այն ուժին են սպասարկում: Եվ երբ մեր աչքի առաջ ակտիվիստ երիտասարդներին ոտքերից-ձեռքերից բռնած, ոչխարի պես գցում են մեքենան ու տանում բաժին, ստորացնում, խոշտանգում, մենք շատ սովորական բան ենք համարում դա: Ընտելացել ենք այս գավառական, ցածրակարգ միջավայրին ու բարքերին: Եվ եթե մեկն էլ փորձում է ընդդիմանալ, մեղադրում են նրան արևմտամետ լինելու մեջ: Կա օրենք, կա քաղաքակրթության աստիճան: Ինչո՞ւ ենք մենք այսքան հետ ընկել այդ արժեքներից: Մենք ո՜ր թվին ենք համալսարան ունեցել, ինտելեկտուալ-հումանիստական միտք ունեցել, ռուսները՝ ո՜ր: Եվ հիմա այսպես խղճուկ, կիսագրագետ մարդկանց մի զանգվածի ենք վերածվել՝ ունենալով մեր գլխին ոչ պրոֆեսիոնալ իշխանական կառույցներ: Իրենց կառավարման մեջ փնթի այս կառույցների ձեռքին գերի ենք: Եվ ամենավատն այն է, որ մենք ընտելացել ենք դրան: Ասում են՝ հայ ժողովուրդը համբերատար է: Չէ՛, դա համբերատարություն չէ. մենք ուղղակի բթացել ենք: ՈՒ ես չգիտեմ, թե դա երբ սկսվեց: Սրա վրա մի ամբողջ գիտահետազոտական ինստիտուտ պիտի աշխատի, ակադեմիական ուսումնասիրություն պիտի արվի՝ սկսելով «ո՞վ ենք մենք»-ից:

«ՀՅՈՒՐԱԽԱՂԵՐ ԱՄՆ-ՈՒՄ ԵՎ ԿԱՆԱԴԱՅՈՒՄ»

-ԱՄՆ-ում և Կանադայում հյուրախաղեր ունեցավ Համազգայինը վերջին ամիսներին: Ի՞նչ կպատմես այդ մասին:
-Համազգային կրթամշակութային միության աջակցությամբ կայացան հյուրախաղեր ԱՄՆ-ի Լոս Անջելես, Սան Ֆրանցիսկո և Կանադայի Տորոնտո, Մոնրեալ քաղաքներում: Խաղացինք «Շխոնց Միհրան», «44 աստիճանի վրա», «Փրկության կղզին» ներկայացումները, ինչպես և մեկ մանկական գործ՝ «Ամենալավ տունը»: Մեծ ոգևորությամբ ընդունեց մեզ հանդիսատեսը:
-«44 աստիճանի վրա» ներկայացման թեման պիտի որ առավելագույնս հուզեր սփյուռքահայերին, այդպես չէ՞:
-Այդ ներկայացման թեման ամենացավոտներից մեկն է՝ արտագաղթը: Եվ ցանկացած սփյուռքահայի համար այն չափից շատ անձնական է:
-Հյուրախաղերից հետո վերադարձաք Հայաստան և իմացաք, որ Ձեր բացակայության ընթացքում այստեղ թեժացել են ներքաղաքական կրքերը: Ի՞նչ զգացողություն ապրեցիք:
-Հյուրախաղերի ընթացքում արդեն իսկ համացանցի, լրատվամիջոցների շնորհիվ տեղեկացված էինք այդ ամենին: Սպասելի էր, Հայաստանում այդպիսի բաներն արդեն սովորական են դարձել: Կրկնեմ. այս վիճակի հիմնական մեղավորը մեր երկրի մտավորական շերտն է, որը մի կողմ է քաշվել, իրեն պասիվ է պահում: Պատմությունից հայտնի է, որ երբ մտավորականությունը պասիվ դիրքորոշում է ունենում երկրի քաղաքական կյանքում, երկրում աղետ է լինում: Մենք բոլորս ենք մեղավոր և արժանի այս վիճակին: Արտասահմանում նախանձով էի նայում կայացած հասարակական-քաղաքական ինստիտուտներին, մարդկանց ապահով, բարեկեցիկ վիճակին: Մեծ ափսոսանքով ու ցավով համեմատություններ էի անում մեզ հետ: Բայց սա է մեր ունեցած-չունեցածը, ու մենք հիմա մեր յուղում տապակվում ենք:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ